گنبد و گلدسته

سقف و پوشش نهائی گنبدخانه به دلایل سازه ای و اجرای دهانه های بیشتر و دلائل فرمی به صورت گنبد اجرا شده اند.

نباید فراموش کرد که سابقه ی گنبد به پیش از اسلام بر می گردد (چهار طاقی نیزار کاشان- کاخ فیروزآباد-کاخ بیشاپور-کاخ سروستان) اما توجه به معنای منحنی و قوس، رابطه گنبد و فضای زیر آن- نحوه شکل گیری آن از زمین تا به رأس، رنگ های استفاده شده برای رنگ آمیزی که نقوش مستور کننده آن روزنه های تعبیه شده در آن و… همگی به قدری پیچیده و پر راز و رمز هستند که سابقه و نقش سازه ای آن را تحت الشعاع قرار می دهند. گنبد سمبل آسمان است و اصولاً به دلیل انحنایش نشانه روح و عالم مجردات تلقی می شود.

مجردات به هنگام تصور یا تجسم آن ها به صورت خطوط منحنی و احجام کروی به ذهن متبادر شده و یا در جان مادی تظاهر می کنند. دایره از قدیم الایام در جوامع بشری تمثیلی از جهان روحانی بوده است. فرم قوس های اسلامی (جناغی) و نحوه شکست قوس و نقطه اوج آن ها به نحوی است که اشاره به وحدت خداوند دارد و این فرم در جای جای مساجد کهن دوران اسلامی وجود دارد.

محراب

جهت گیری نماز به سمت قبله و خانه کعبه است. برای نشان دادن این سمت همواره سعی شده است تا ضمن حفظ بی جهتی فضای گنبدخانه یا شبستان تنها با تغییر مختصری در یک وجه آن، بی جهتی درونی را به یک جهت جدید به سمت قبله هدایت کند لذا محراب ساخته می شود.

محراب یعنی محل حرب، آنجا که برای رزمی بزرگ با شیطان آماده می شویم. در این مکان امام جماعت باید پائین تر و یا حداکثر در سطحی مساوی با سایرین قرار گیرد. کل مسجد و همه ویژگی های آن در محراب خلاصه می شود.

محراب محاط شده در آیات قرآنی با خط خوش است که برای وصول به حضرتش راهی به جز عمل به آیات قرآنی نیست. فرم ها و رنگ های عناصر محراب (همچون سایر عناصر مسجد) فرم های انتزاعی هستند که القاء کننده آرامش و سکونند و نه محرک و مهیج و کاذب.

مناره و گلدسته

در معماری مساجد مناره به عنوان محل اذان و هم به عنوان نشانه شهری استفاده شده است. “پروفسور آندره گدار” معتقد است مناره از اعراب به ایران نفوذ کرده است، در حالیکه قبل از پیدایش مناره در سرزمین های اسلامی مناره در مملکت ایرانی به کار می رفته است که نمونه بارز آن مناره فیروز آباد دوره ساسانی می باشد، که نقش میل و راهنما داشته است. از مجموعه تواریخ چنین بر می آید که احداث مناره به صورت کنونی نخستین بار بعد از اسلام و در زمان خلافت امویان صورت گرفته است.

مناره های اولیه ایران بعد از اسلام

از مناره های اولیه ایران بعد از اسلام آثاری بر جای نمانده است و مناره مسجد تاریخانه دامغان که در قرن دوم هجری ساخته شده است با پایه ای چهار ضلعی از خشت و گلی بوده که پس از چندین سال منهدم شده و مناره کنونی در کنار آن ساخته شده است. دوره سلجوقیان را می توان دوران درخشان معماری ایران به خصوص در احداث مناره به حساب آورد که آثار آن در جای جای این سرزمین گسترده است.

گنبد و گلدسته

تاریخچه ساخت مناره

در دوره مغول (ایلخانی) مناره ها از قسمت پائین تا لب ایوان در بنای مسجد مخفی شدند و در حقیقت از روی بام مجاور ایوان آغاز می شد و در دوره تیموریان به صورت آشکارا در کنار ایوان با آن و یا جدا از آن احداث می گردید و تزئینات آن کاشیکاری معقلی بود. از نمونه دوران تیموری مناره های مسجد گوهرشاد مشهد و از نمونه مناره های ایلخانی مسجد جامع مظفری کرمان و مسجد جامع اشترجان می باشند.در دوره صفوی و عصر طلائی هنر معماری ایران احداث منار برعکس دوره تیموری دوباره به بالای ایوان ها صورت گرفت و با انواع کاشی معرق آراسته گردید.

مسجد امام و مدرسه چهارباغ اصفهان زیباترین مناره های این دوره را به نمایش می گذارند. در دوره قاجار، معماری مناره رو به افول رفت. و به جز چند اثر فاخر مانند مسجد سپهسالار بقیه مناره ها بیشتر به صورت کوتاه ترجیح داده شدند.

کلمات کلیدی:

ساخت انواع گنبد و گلدسته

گنبد و گلدسته سازی لطیفی

تاریخچه گنبد و گلدسته